Sporcu beslenmesi için kullanılan besin takviyeleri ne işe yarar veya sporcu gıdası ne demektir? Aslında bilimsel adıyla sporda kullanılan her türlü besin takviyesine “Besinsel Ergojenik Destek” adını veriyoruz.
Sporcularda kullanılan besin takviyeleri, egzersiz performansıyla ilişkili fizyolojik değişkenleri iyileştiren veya fizyolojik kapasiteyi sınırlayan durumları uzaklaştıran fiziksel, mekanik, besinsel veya farmakolojik madde veya tedavidir. Bir başka deyişle de bireylerin egzersiz performansını ve kapasitesini arttıran besin veya besin bileşenleridir (Williams, 1983).
Sporcuların gıda takviyesi kullanmasının amaçlarını başlıca şu şekilde sıralayabiliriz;
• Besin öğesi yetersizliğini önleme ve tedavi etmek
• Antrenman ve müsabaka sonrasında toparlanma hızını arttırmak
• Seyahat dönemlerinde oluşabilecek beslenme ve besin öğesi yetersizliğini önlemek
• Spor türü ve sporcuya özgü ideal vücut kompozisyonunu sağlamak
• Performans arttırmak
• Sporda enerji sağlayan glikojen, kreatin gibi yakıt depolarını doldurmak
• Enerji dengesinin sağlanması, kilo kaybı, kas onarımı ve iştah kontrolünü sağlamak
Sporcu beslenmesi için kullanılan karbonhidrat, protein ve aminoasit formulasyonları, vitamin ve mineral takviyeleri, elzem yağ asitleri, fonksiyonel besin bileşenleri gibi pek çok takviye sporcu besini olarak kullanılmaktadır. Spor takviyesi endüstrisi oldukça geniş bir Pazar payına sahiptir. Yapılan bir araştırmada, 2016 yılında dünya çapında 12,4 milyar dolar harcanırken, 2017-2025 yılları arasında %6,3 büyüme kaydedileceği düşünülmektedir*. Pazar payının büyüklüğü düşünüldüğünde, spor takviyelerinin gereksiz kullanımları sağlık, sporcu performansı açısından tehlike yaratabilecek gibi de gözükmektedir. Bu nedenle her zaman, her sporcunun beslenmenin yanında bir takviye almasına ihtiyacı olmayacağı mutlaka uzman kontrolünde ihtiyacın belirlenmesi gerekliliği hatırlanmalıdır.
Sporcular ne zaman besin takviyesine ihtiyaç duyar?
1. Tıbbi olarak besin öğesi yetersizliği varlığı saptandığı zaman tedavi amacıyla kullanılmalıdır. Örneğin, demir, B12, D vitamini eksiklikleri sporcular arasında oldukça yaygındır. Beslenme programı düzenlemesinin yanı sıra eksiklikleri takviye etmek tedavide önemlidir.
2. Yoğun antrenman, turnuva ve/veya seyahat durumunda artan enerji, karbonhidrat ve protein ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli olabilir.
3. Sezona hazırlık dönemi (kamp) güç ve kuvvet gelişimini sağlamakta beslenme programına yardımcı olması amacıyla gerekli olabilir.
4. Sporcularda kilo kontrolü yani zayıflama ve ideal vücut yağ – kas dengesine ulaşabilmede beslenme programına yardımcı olabilir.
5. Antrenman veya müsabaka sonrasında toparlanma (recovery) sürecinde besin ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli olabilir.
6. Müsabakaya hazırlık süresinde kas glikojen ve kreatin depolarını doldurup, müsabakada performans artışını sağlamak amacıyla yardımcı olabilir.
Uygun olmayan besin takviyesi sporcu sağlığında nasıl bir zarar verir?
• Karaciğer fonksiyonlarının bozulabilir
• Böbrek fonksiyon bozukluğu olabilir.
• Dehidratasyon (sıvı ve elektrolit dengesizliği) nedeniyle sağlık ve performans bozulabilir.
• Kemik kırığı riskinde artış meydana gelebilir.
• Vücut yağ kütlesinde artış, kas kütlesinde azalma meydana gelebilir.
• Sporcunun müsabaka süresince performans gösterememesine neden olabilir.
Sonuç olarak, sporcu beslenmesi için kullanılan besin ya da gıda takviyeleri (ergojenik destek) uygun sporcuda beslenme, tıbbi durum (kan değerleri), antrenman düzeni, kişisel sportif hedefler, ideal vücut kompozisyonu (yağ, kas kütlesi, uygun vücut ağırlığı vb.), sporcunun yaralanma öyküsü (spor sakatlığı) gibi pek çok faktör gözönüne alınarak bilinçli bir şekilde sporcu beslenmesi konusunda deneyimli sporcu diyetisyeni tarafından yapılmalıdır. Beslenmeye ilave yapılabilecek besinsel takviye sporcunun sağlığını ve performansını koruyup, daha da ileriye taşıyabilecek nitelikte olmalıdır. Ayrıca bu takviyelerin kullanımları sırasında görülebilecek yan etkilere göre uygun kullanım süresi, dozu ve beslenme programı beraber düşünülerek bireysel olarak sporcu beslenmesi uzmanı ile takip edilmelidir.
(*) Kaynak: Protein Supplements Market Analysis By Raw Material (Whey, Casein, Pea), By Source, By Product (Protein Powder,
www.handeseven.com
Sporcu Diyetisyenimiz Dr. Dyt. Hande Seven Avuk'tan randevu almak için tıklayınız.
