Yaşlanma sonucu gerçekleşen fizyolojik ve fonksiyonel değişikliklerden biri, kas kütlesi ve kas kuvveti kaybı olan sarkopeni durumudur. Bu durum sık görülen geriatrik sendromlardan biridir. Sarkopeni prevalansı tanımına göre %9,9 ile %40,4 arasında değişmektedir. Bu sendromun 60 yaş üstü kişilerin %30'unu ve 80,3 yaş üzerindekilerin %50'sinden fazlasını etkilediği tahmin edilmektedir. 70 yaşından sonra kas kaybı her on yılda bir %15'e kadar çıkmaktadır.
2019 yılında Avrupa Yaşlı İnsanlarda Sarkopeni Çalışma Grubu (EWGSOP2), sarkopeniyi tanımlarken, ilk bileşenin düşük kas gücü olması ve bunu kas fonksiyon bozukluğunun takip etmesi olarak açıklamıştır. Düşük kas kuvvetine, düşük kas kütlesi eşlik ederse sarkopeni tanısı konulmaktadır.
Sarkopeni sonucu yaşlılarda, düşme, fonksiyonel azalma, kırılganlık ve mortalite gibi ciddi komplikasyonlarla ilişkilidir. Ayrıca dil, hafıza, akıl yürütme, sosyal biliş, planlama, karar verme ve problem çözme gibi bir veya daha fazla bilişsel alanda azalma bağıntısı vardır.
Sarkopeninin patogenezi net olmamakla beraber yaşlanma, sedanter bir yaşam tarzı, obezite, inflamasyon ve oksidatif stres arasındaki etkileşimi içermektedir. Obezite ve sarkopenisi (sarkopenik obezite) olan bireyler, obez olmayanlara göre daha kötü sonuçlara sahip görünmektedir. Obezite ve sarkopeni ilişkisi, sarkopeninin ilerlemesini artırarak kas kütlesi ve işlevinde bir düşüşle birlikte kas lifi yetmezliğine sebep olmaktadır.
Yaşlanma, hücre yenilenmesi ve farklılaşması arasındaki denge için protein sentezi yeterli olmalıdır. İlerleyen yaşla birlikte azalan hareketlilik, iştah azalması, kötü ağız sağlığı, disfaji, sosyal izolasyon ve sosyoekonomik koşullar gibi koşullar amino asitlerin alımını azaltabilmektedir. Yaşlanma anoreksisi, düşük gıda alımı ve monoton diyetler, yaşlı insanları yetersiz besin alımı riskiyle karşı karşıya getirmektedir. Bu nedenle, yetersiz beslenme fiziksel kapasiteyi daha fazla düşürürken aynı şekilde ilerleyen yaşlarda azalan kas gücü ve fiziksel yetenek de yetersiz beslenme riskini artırabilmektedir. Beslenme, yaşlanma ve kas kuvveti arasındaki etkileşimler karşılıklıdır. Sonuç olarak, protein sentez hızı düşmekte ve yapısı bozulmuş proteinler sistemden uzaklaştıramayarak iskelet kası kütlesinde ve işlevinde ilerleyici bir düşüşe neden olmaktadır. Yaşlı kişilerde nitrojen dengesini korumak ve sarkopenik kas kaybını önlemek için protein alımlarının artırılması gerekmektedir
Sarkopeni tanısı alan hastalarda uygun egzersiz ve proteinden zengin beslenme desteği ile yaşam kalitesi iyileştirilebilmektedir:
• Fiziksel aktivite, beyin fonksiyonlarını iyileştiren bir müdahaledir. İyi tasarlanmış bir direnç antrenman programının sinir ve kas sistemleri üzerinde olumlu etkiler yaratması sonucu kas kütlesini ve kas gücünü artırdığı gösterilmiştir.
• Diyet proteini iskelet kası işlevi için gerekmektedir. Protein ve enerjiden yetersiz beslenme, sarkopeni için önemli bir risk faktörüdür. Protein alımı ve fiziksel aktivite, kas protein sentezi için ana anabolik uyaranlardır. Kas kütlesi kaybını önlemek ve kasların işlevini yerine getirmesi için gereken miktarda protein tüketilmelidir. Günlük vücut ağırlığı başına 0,8-1,2 gram protein kaynağı yumurta, yağsız peynir, yoğurt, kırmızı et, tavuk, balık gibi besinlerin tüketilmesi gerekir.
• Yeterli miktarda beslenilmelidir. Enerji kaynakları tam tahıllar, bulgur, meyve, kurubaklagil gibi kaliteli ve kompleks karbonhidratları içeren besinlerden seçilmelidir. Unutulmamalı ki yeterli enerji varlığında tüketilen proteinler kas sentezine katkıda bulunur.
• Besin öğesi yetersizliklerinden kaçınılmalıdır. Sarkopeni ile bağıntılı olan besin öğeleri ise D vitamini, protein ve karotenoidler, selenyum ve E ve C vitaminleridir. D vitaminini, kas fonksiyonuna bağlayan potansiyel mekanizmalar tam olarak aydınlatılamamıştır Uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinin yaşlı insanlarda kas gücü üzerinde önemli etkileri olabileceğine dair bazı kanıtlar da vardır.
• Hücrelerde oksidatif stres miktarının fazla olması hasar oluşturabilirken, sarkopeni de stres miktarının meydana gelmesine sebep olabilmektedir. Daha ileri yaşlarda, hasar birikimi kas kütlesi ve gücü kayıplarına katkıda bulunabilmektedir. Bu hasarlardan korunmak için, antioksidan savunma mekanizmalarını destekleyen selenyum, karotenoidler, tokoferoller, flavonoidler gibi antioksidanları ve omega-3 kaynaklarını içeren besinlerin düzenli olarak tüketilmesi gerekmektedir.
• Omega-3'ün en zengin kaynaklarından biri olan yağlı balıkları daha fazla tüketen yaşlı erkek ve kadınlarda daha yüksek kavrama kuvvetinin bulunduğu çalışmalar bulunmaktadır. Bu nedenle, temiz denizden elde edilen sardalya, uskumru, somon, hamsi vb. yağlı balıkları buğulama, fırında pişirme gibi sağlıklı pişirme yöntemlerine uygun olarak hazırlayıp, tüketiniz.
Sarkopeniyi önlemek veya geciktirmek adına stratejiler geliştirmek için, yaşlılıkta kas kütlesi ve gücündeki azalma oranını etkileyen yaşam tarzı faktörlerinin ve ilgili mekanizmaların daha iyi anlaşılması gerekmektedir. Yaşamın erken dönemlerindeki müdahalelerin potansiyel etkileri unutmamalıdır. Yaşam boyunca diyet ve beslenmeyi optimize etmek, sarkopeniyi önlemenin ve ileri yaşlarda fiziksel kapasiteyi artırmanın yolu olabilir.
Geriatri Diyetisyenimizden randevu almak için tıklayınız.
UYARI: Bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı yazılmıştır. Beslenme tedavisi kişiye özeldir. Hangi diyet türünün sizin için uygun olduğuna tıbbi durumunuz, beslenme şekliniz, sosyal yaşantınız vb. daha birçok etken göz önünde bulundurularak bir Beslenme uzmanı (Diyetisyen) tarafından karar verilmelidir.
